Het nieuwe jaar is inmiddels van start en de agenda staat alweer vol met afspraken en deadlines. We hebben het kantoor 2 weken gesloten om even op adem te kunnen komen, maar de ervaring leert dat dit onmogelijk is. Er zijn altijd wel spoedgevallen, zaken die zich niet door onze vakantieplannen laten beïnvloeden, achterstallig werk, planning voor 2023, etc.. De dynamiek van het ondernemen is vandaag de dag soms verstikkend. Deze kerstperiode is het niet anders geweest.
We leven inmiddels in een wereld waarin de regelgeving bijna maandelijks wordt aangepast en de vereisten voor een eenvoudige handeling als bijvoorbeeld het overboeken van een bedrag tussen Spanje en het buitenland exponentieel toenemen. Als we spreken van tientallen handelingen die op een dag verricht moeten worden en waar we tegen hoge bureaucratische muren aanlopen is het makkelijk voor te stellen dat we veel tijd verliezen met nutteloze en geestdodende dingetjes die niets met het recht te maken hebben.
Maar dit fenomeen van een overheid die met tegenstrijdige regeltjes enerzijds steeds dieper wil ingrijpen in ons leven en anderzijds geen correctie toelaat door rechters of burgers en waar nodig haar regeltjes snel aanpast om die correcties te omzeilen en toch te krijgen wat ze wil, maakt ook het juridische werk steeds moeilijker.
In het licht van dit fenomeen las ik een artikel van een bekend auteur en rechter, Jose Ramon Chaves. In de regel is hij redelijk neutraal in zijn commentaar, belicht zaken vanuit verschillende perspectieven en met een zakelijke kijk, maar in de maand december schreef hij een artikel dat eruit springt en waarvan ik denk dat het interessant is voor onze cliënten om kennis van te nemen. Ik denk dat het goed is om ondanks de dynamiek van het dagelijkse leven af en toe stil te staan bij andere zaken die ook belangrijk zijn.
We hebben het vertaald. Het gaat onder de titel “Wie heeft mijn kaas gestolen van de illusie van de rechtsstaat?”, een titel die aangrijpt bij het fabel van Spencer Johnson genaamd “Who moved my cheese”. Hier is de vertaling van het volgende artikel:
¿Quién me ha robado mi queso de la ilusión por el Estado de Derecho?
Ik kom terug van een reis naar Madrid na twee opeenvolgende juridische conferenties, waaraan veel mensen hebben deelgenomen die geloven in het recht en in zijn vermogen om het leven in de samenleving te ordenen, vrede te bewerkstelligen en de grondrechten te waarborgen.
Maar als ik de volgende ochtend naar het politieke nieuws luister, sta ik perplex. Ik vraag me af of het een grap is of dat er een verborgen camera is en ik het onderwerp van een experiment ben.
Drie lange decennia heb ik het recht bestudeerd, gepubliceerd over wat het is en wat het zou moeten zijn, geprobeerd geschillen vanuit het recht te beslechten, en ik heb het gevoel dat de titel van een bekende bestseller “Who moved my cheese” , wordt blootgelegd, welke zonnesteek of maanflits heeft politici ertoe gebracht zich zo onverantwoordelijk te gedragen in wat een rechtsstaat zou moeten zijn?
Ik kan alleen mijn status als burger, niet als rechter, gebruiken om mijn vrijheid van meningsuiting in te zetten als uitlaatklep of roepende in de woestijn.
Het huidige landschap van de rechtsstaat en de scheiding der machten lijkt een kruising tussen Donald Trump en Groucho Marx op een slechte dag:
– Een onlangs aangenomen wet, met strenge formaliteiten en waarborgen, die door rechters en rechtbanken verschillend wordt geïnterpreteerd;
– Een parlement dat in plaats van de wet te wijzigen, het voorwoord wijzigt met het zelfbenoemde doel om rechters “de wijze van interpretatie van de wet” op te leggen;
– Een constitutioneel hof dat zich zal buigen over de toelating en de conservatoire maatregel tegen het verdachte wetgevingsbesluit, om uiteindelijk de ongebruikelijke maatregel tot blokkering van het parlementaire besluit te nemen;
– Stevige, bewerkelijke en volledig gegarandeerde strafvonnissen, die met het toverstokje van een wet worden weggevaagd, zoals de staart van de leeuw de sporen van zijn klauwen uitwist;
– Een heel land, met al zijn instellingen en organen, die de pijlers zien van rationele en stabiele wetten, onderworpen aan korte termijn onderhandelingen met minderheidsgroepen, door middel van een electorale prijs of onbespreekbare buit;
– Politieke partijen (de twee meerderheidspartijen, ja, allebei) die tijdens talrijke opeenvolgende zittingsperiodes het gekonkel bij de benoeming van de leden van de Algemene Raad van de rechterlijke macht en het Grondwettelijk Hof hebben getolereerd;
– Een Algemene Raad van de rechterlijke macht die een spookschip is geworden, omdat deze niet alleen demissionair is, maar in haar werk niet de legitimiteit en het respect heeft verdiend (integendeel) om te beslissen over vacatures bij de rechterlijke macht of het Constitutionele Hof;
– Politici die de benoemingsquota van rechters gebruiken en deze graag bestempelen als “conservatief” of “progressief”, perverteren de essentie van benoemingen waar de Grondwet alleen criteria als “verdienste, bekwaamheid en prestige” eist.
Ik ben bedroefd over hoe laag de overgrote meerderheid van politici en machthebbers van alle gezindten zijn gevallen. Justitie, de wetten en de scheiding der machten worden ongestraft bespeeld. De regels van het democratische spel, goede trouw en ridderlijkheid zijn ingeruild voor post-waarheid, messteken en persoonlijke diskwalificatie. En gekkigheid omgezet in wet produceert monsters.
Een triest, droevig beeld en een minachting voor de gewone burgers die alleen maar willen dat er rechters en rechtbanken bestaan en dat ze onafhankelijk zaken oplossen volgens de wet, en niet dat ze getuige zijn van een spektakel van cobra- en mangoesten gevechten.
…. terwijl de rechtbanken en tribunalen instorten;
…. terwijl het Constitutionele Hof rechtszaken versnelt of onder het tapijt veegt, afhankelijk van de politieke impact;
….terwijl de veroordeelden wegkomen met een aanzienlijke kerstreductie van hun straf;
….terwijl oplichters zich in de handen wrijven;
… terwijl degenen die geen functie hebben in de Algemene Raad van de Rechterlijke Macht worden betaald alsof ze er werken …
Vernietigend. Schandalig. Met welk gezicht kan ik publiekelijk zeggen dat we in een rechtsstaat leven die politici moeten corrigeren? Wat een slechte grap is dit over rechtszekerheid of de onafhankelijkheid van het Constitutionele Hof?
Ik vrees dat velen van ons juristen het gevoel hebben dat we over de rechtsstaat schrijven en praten als de muzikanten op de Titanic, die de melodie spelen terwijl het schip zinkt, wachtend op de reddingsboot van een morele en institutionele regeneratie die steeds verder weg lijkt.
En ja, ik ben beroofd van de kaas van mijn illusie voor Recht en Rechtvaardigheid. Ik hoop alleen dat de wateren terugkeren naar hun beloop voordat het te laat is. Voor het welzijn van iedereen.
Uitgesproken door burger J.R.Chaves op 15 december 2022, de koudste winter juridisch gesproken die ik ooit in mijn hele leven heb meegemaakt.
Roeland van Passel